Geldiğinden beri artıyor! Büyük istila ‘TutSAK’la kesilir mi? ‘Canımızı acıtacak’
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Dokununca, öldürünce hatta durduğu yerde bile dayanılması güç, makûs bir koku yayan kokarca böceği, bir müddettir Türkiye’yi de sarmış durumda. Bu mühlet yerleşmiş öbür böceklerdeki üzere yüzyıllar ya da mevsimlik de değil. İnsanlık için kısa lakin kokarca böceğinin kokusuna maruz kalmak için gereğince uzun olan 8 yıl, pek çok kaybın bu böcek yüzünden yaşanmasıyla geçti. Birinci sefer 2017’de tanıştığımız ve onun makûs yüzünü şimdi pek de tanımadığımız günlerde sayıları da epeyce azdı. Ancak geçen 8 yılda istilacı kokarca Türkiye’nin dört bir yanını sardı. Ekinlere, meyvelere ve sebzelere ölümcül ziyan veren, dokunduğu şeye ‘tiksinç’ bir koku bırakan bu böcek Karadeniz’de, yalnızca fındığın yüzde 40’ını tüketilemez hale getirmişti. Hem doğayı hem de insanların hayat alanını saran bu böcekten kurtulmanın yolları aranırken, sıradan böcek zehirleri etkisiz kalıyordu. Sonunda kokarcadan kurtulmak için keşfedilen birkaç prosedür, umut ışığı olmak üzereydi. Çünkü artık insan ve tabiat değil, kokarcalar ‘TutSAK’tı! SAÜ Teknokent’te ‘TutSAK’ projesine öncülük eden, Sakarya Üniversitesi Kimya Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Zengin, kokarcaların istilasına ve ‘kurtuluşa’ ait detayları Milliyet.com.tr’ye anlattı.
HER ŞEYE AHENK SAĞLIYORLAR, YEMEDİKLERİ MEYVE YOK!
Kahverengi kokarcanın tükürüğünde yapılan tahlillerde 23 farklı enzim ve yaklaşık bin 500 protein tespit edildi. Bu moleküler çeşitlilik, böceğin beslenme sürecinde bitki dokularını parçalamasını ve bitkinin savunma düzeneklerini baskılamasını sağlıyor. Yani tabiat ve insanın başına geldiğinde kayıp ve ziyanla sonuçlanan süreç tam da burada başlıyor. Dünya genelinde süratle yayılan ve tarım üzerinde önemli ekonomik kayıplara neden olan istilacı bir ziyanlı bir çeşit olan kahverengi kokarca, Latince ismiyle ‘Halyomorpha halys’ sahip olduğu fizyolojik, biyokimyasal ve davranışsal özelliklerle bulunduğu ortamlarda süratle çoğalabiliyor. Zaten sıkıntı olan istilacı çabası yeni ekosistemlere çarçabuk ahenk sağlayabilen ve mevsim değişikliklerinde bile kendini müdafaayı başaran kokarca kelam konusunda çok daha güç oluyor. Zararın önüne geçilmesindeki zorluklardan birinin de süratli yayılma ve üreme olduğunu söyleyen Prof. Dr. Mustafa Zengin, “Dişi kokarcalar bir dönemde 200’den fazla yumurta bırakabilir. Elverişli iklim şartlarında yılda 2 ila 3 jenerasyon geçirebilir, bu da kısa müddette ağır popülasyonların oluşmasına neden olur. Kahverengi kokarca, girdiği yeni coğrafyalarda çoklukla doğal yırtıcılar, parazitoitler yahut patojenlerle karşılaşmaz. Bu durum, popülasyonun baskılanmasını pürüzler ve zararlının süratle yayılmasına yol açar” diyor.
Mücadeleyi zorlaştıran faktörler kelam konusu olunca ‘kokarca’ başlığı altında sayfalar uzayıp gidiyor. Prof. Dr. Mustafa Zengin’e bitkinin savunma sistemini çökerten böcekle ilgili şöyle konuştu: “Beslenme esnasında bitki gerilim yansısı gösterip alarm feromonu salgıladığında, kokarca tükürük proteinlerini dinamik olarak değiştirerek bitkinin savunma sistemini manipüle edebilmektedir. Ksantindehidrogenaz enzimi, kahverengi kokarcanın farklı konak bitkilere fizyolojik ahenk sağlamasına yardımcı olur. Esteraz FE4 enzimi, çevresel gerilim şartları ve pestisitlere karşı direnç geliştirmesini sağlar, bu da çabayı daha karmaşık hale getirir.” Peki, istilası bir türlü önlenemeyen bu böceğin hangi tarım eserlerine ziyanı dokunuyor?
Prof. Dr. Zengin kokarcaların neredeyse her tarım eserine ziyan vermesine ve onları tüketmesine ait, “Kahverengi kokarca, literatürde yaklaşık 300’den fazla bitki tipiyle beslendiği bilinen bir cinstir. Elma, armut, şeftali, fındık, üzüm, mısır, domates ve baklagiller üzere pek çok ekonomik ehemmiyete sahip tarım eserinde direkt (beslenme) ve dolaylı (hastalık taşıma, deformasyon) ziyanlara yol açar. Bu cins, katı bir konak seçimi göstermemekte, karşısına çıkan yeni bitkilere kısa müddette adapte olabilmektedir. Bu da onun istilacı kapasitesini artıran temel faktörlerden biridir” diye konuştu.
KOKARCA DÜŞMANI, ETRAF DOSTU! ‘KATILIM ÖNEMLİ’
Özellikle son 3 yılda Karadeniz genelinde ve Sakarya’da kokarca böceği çiftçiler başta olmak üzere herkese çok fazla rahatsızlık ve ziyan verdi. Fındık başta olmak üzere meyve-sebzelerin katili olan böcekler eserlerin neredeyse yarısının kaybedilmesine neden oldu. 2024’te fındık hasadı periyodunda bahçelerde görülen bu ziyanlı, üreticilere yüzde 30 ila 40 oranında eser kaybı yaşattı. Uzmanlar, o günlerde “Daha büyük sıkıntılar kapıda” diyerek uyarmış ve ne yazık ki bu istilacıdan kurtulmak için bir yol bulmanın bir mecburilik olunduğunun altını çizmişti. Sakarya Üniversitesi’nden bilim insanları da tehlikenin farkındaydı ve harekete geçmek için gecikilen her gün biraz daha ‘kayıp’ demekti. SAÜ Teknokent’te yürütülen projeye öncülük eden Prof. Dr. Mustafa Zengin, ‘TutSAK’ ismini verdikleri umut vadeden feromon sistemini anlattı. Kokarcalardan kurtuluş için yapılması gereken en değerli şeyse, ‘bireysel çabayı de elden bırakmamaktı!’
Prof. Dr. Zengin, “TutSAK, kahverengi kokarca zararlısının biyoteknolojik usullerle denetim altına alınması emeliyle geliştirilmiş özel bir feromon bazlı alımlı sistemdir. Bu sistemin merkezinde, özel kauçuk materyalden üretilmiş altıgen formda iki başka feromon taşıyıcı aparat bulunuyor. Bu aparatların her biri, kahverengi kokarcanın farklı davranışsal reaksiyonlarını amaç alan feromon bileşenlerine sahip. Birinci aparat, murgantiol içermektedir. Murgantiol, erkek kahverengi kokarcaların dişileri cezbetmek için salgıladığı doğal bir cinsel cazibeli olup, bireyler ortası çiftleşme davranışını tetikler. İkinci aparat ise ‘Metil (E,E,Z)-2,4,6-dekatrienoat’ bileşenini içerir. Bu bileşik, kokarcaların toplumsal davranışlarını amaç alan bir toplanma feromonudur. Böcekler bu feromon sinyalini algılayarak, bölgede besin ya da uygun ömür alanı bulunduğu istikametinde uyarılır ve toplu biçimde o noktaya yönelir. Bu iki feromonun birlikte kullanılması, farklı yaş ve cinsiyetteki bireylerin birebir anda hedeflenmesini mümkün kılar. Yani sadece çiftleşmeye hazır bireyler değil, yetişkin, genç ve beslenme arayışında olan tüm kahverengi kokarcalar belirlenen bölgeye çekilebilir. TutSAK sistemi, bu iki feromon taşıyıcısının kuru bir ağaç kesimine yahut uygun bir sabit yüzeye asılması yoluyla kullanıma sunulur. Feromonlar ortam sıcaklığı ve hava akımıyla yavaşça salınır ve tesir alanı içerisine giren kokarcaların ağır biçimde bu noktaya yönlenmesini sağlar” dedi.
TutSAK sistemi, kahverengi kokarcaların belli bir noktada toplanarak sayıca izlenmesini, yok edilmesini ya da etraftan uzaklaştırılmasını sağlayan etraf dostu, pestisit içermeyen bir biyolojik uğraş tekniği olarak tanımlanıyor. Prof. Dr. Mustafa Zengin, “Özellikle tarım alanlarında, organik üretim yapan çiftçiler ve entegre ziyanlı idaresi (IPM) uygulayan kullanıcılar için tesirli, inançlı ve uzun müddetli bir tahlil sunar. Kahverengi kokarcayla faal uğraş için geliştirilen feromon tuzakları, sadece kamu kurumları ve profesyonel uygulayıcılar tarafından değil, ferdî vatandaşlar tarafından da kolay kolay temin edilip kullanılabilecek formda tasarlandı” diyerek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bu sayede bilhassa kırsal bölgelerde yaşayan vatandaşlarımızın, kendi bağ, bahçe ve tarla alanlarında zararlıyla çabaya direkt katkı sağlaması mümkün. Tuzakların gerçek vakitte ve yanlışsız biçimde kullanılması, çabada muvaffakiyet oranını büyük ölçüde artırır. Bu nedenle tarım toprağı, bağ ve bahçesi olan kırsal kesitteki vatandaşlarımızın, nisan ayı sonu ile mayıs ayı başı prestijiyle tuzakları kurmaları öneriliyor. Bu devir, kahverengi kokarcanın etkinleşmeye başladığı, beslenme ve üreme için tarım alanlarına yöneldiği kritik bir vakittir. Erken devirde yerleştirilen tuzaklar, popülasyonun baskılanmasında büyük rol oynar. Öte yandan kahverengi kokarcanın kışlama alanı arayışına geçtiği ağustos ayında balkonlara, pencere altlarına, çatı altlarına ve bilhassa güney cephelere yönelirler. Bu durumu engellemek hedefiyle, tuzakların meskenin dışına gerçek noktalara yerleştirilmesi, böceklerin direkt ömür alanlarına girmesini kıymetli ölçüde azaltır. Bu uygulama sayesinde tarım alanlarındaki ziyan azaltılabilir, vatandaşların hayat alanlarında karşılaştığı rahatsız edici ve ağır kokulu böcek istilaları önlenebilir. Kokarca üzere istilacı ve süratle çoğalan zararlılarla gayret, sadece devlet kurumlarının ya da birkaç uzman kuruluşun tek başına yürüteceği bir süreç değil. Bu gayrete vatandaşlarımızın etkin iştiraki, sürecin başarısı açısından hayati değere sahip.”
‘GİDEREK ARTIYOR, CANIMIZI ACITACAK’
Bugüne dek kokarcalarla gayret için pek çok yol geliştirildi. Bunun için bilhassa 2 proje dikkat çekmiş ve fark yaratmıştı. Tabiata saldırana tabiatla karşılık vermek yeterli tahlillerin birincisi. İkincisi ise bilim! Doğayı istilacılardan korumak için birer asker olan samuray arıları, kahverengi kokarcaların doğal düşmanı. Üstelik tam bir dost olan bu kanatlının, yalnızca bitkilerde ziyanlı olan kokarca kümesi böceklerle beslenir ve bal arıları ile insanlara bir ziyanı yoktur. Bilime gelince, ‘cezbet-yok et’ sistemi dünya genelinde kıymetli bir muvaffakiyet yakalamış gayrette kelam sahibi. Prof. Dr. Mustafa Zengin’e nazaran, “Dünya genelinde uygulanan ve ‘cezbet-yok et’ prensibine dayanan feromon temelli sistemler ile popülasyon denetiminde yüzde 30’u aşan muvaffakiyet oranları elde edildi. Bu sistemler, zararlıyı doğal davranışlarına uygun olarak cezbedip belirlenen alanlarda etkisiz hale getirerek etrafa ziyan vermeden gayret sağlar. Lakin bu oranlar, yalnızca tuzakların kullanımıyla hudutlu kalmamalı; uğraş fizikî, kimyasal ve biyolojik tekniklerin birlikte kullanıldığı entegre bir yaklaşıma dönüştürülmeli.
Kokusunu duyunca neredeyse insanı nefes aldığına pişman eden bu böcek, 2025’te de görülmeye başlandı. Kokarcaların bu yıl da can sıkıcı bir istilanın başrolünde olup olmayacağına dair Prof. Dr. Zengin açıklamasını şu sözlerle noktaladı: “Kokarcalar, canımız sıkmayacak, canımızı acıtacak. Kahverengi kokarca, hem ömür döngüsü hem de davranışsal özellikleri prestijiyle ziraî üretim, etraf sıhhati ve insan hayat alanları açısından giderek artan bir tehdit.”
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Dokununca, öldürünce hatta durduğu yerde bile dayanılması güç, berbat bir koku yayan kokarca böceği, bir müddettir Türkiye’yi de sarmış durumda. Bu mühlet yerleşmiş öbür böceklerdeki üzere yüzyıllar ya da mevsimlik de değil. İnsanlık için kısa lakin kokarca böceğinin kokusuna maruz kalmak için gereğince uzun olan 8 yıl, pek çok kaybın bu böcek yüzünden yaşanmasıyla geçti. Birinci sefer 2017’de tanıştığımız ve onun makus yüzünü şimdi pek de tanımadığımız günlerde sayıları da hayli azdı. Ancak geçen 8 yılda istilacı kokarca Türkiye’nin dört bir yanını sardı. Ekinlere, meyvelere ve sebzelere ölümcül ziyan veren, dokunduğu şeye ‘tiksinç’ bir koku bırakan bu böcek Karadeniz’de, yalnızca fındığın yüzde 40’ını tüketilemez hale getirmişti. Hem doğayı hem de insanların ömür alanını saran bu böcekten kurtulmanın yolları aranırken, sıradan böcek zehirleri etkisiz kalıyordu. Sonunda kokarcadan kurtulmak için keşfedilen birkaç sistem, umut ışığı olmak üzereydi. Çünkü artık insan ve tabiat değil, kokarcalar ‘TutSAK’tı! SAÜ Teknokent’te ‘TutSAK’ projesine öncülük eden, Sakarya Üniversitesi Kimya Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Zengin, kokarcaların istilasına ve ‘kurtuluşa’ ait detayları Milliyet.com.tr’ye anlattı.
HER ŞEYE AHENK SAĞLIYORLAR, YEMEDİKLERİ MEYVE YOK!
Kahverengi kokarcanın tükürüğünde yapılan tahlillerde 23 farklı enzim ve yaklaşık bin 500 protein tespit edildi. Bu moleküler çeşitlilik, böceğin beslenme sürecinde bitki dokularını parçalamasını ve bitkinin savunma sistemlerini baskılamasını sağlıyor. Yani tabiat ve insanın başına geldiğinde kayıp ve ziyanla sonuçlanan süreç tam da burada başlıyor. Dünya genelinde süratle yayılan ve tarım üzerinde önemli ekonomik kayıplara neden olan istilacı bir ziyanlı bir çeşit olan kahverengi kokarca, Latince ismiyle ‘Halyomorpha halys’ sahip olduğu fizyolojik, biyokimyasal ve davranışsal özelliklerle bulunduğu ortamlarda süratle çoğalabiliyor. Zaten sıkıntı olan istilacı çabası yeni ekosistemlere çarçabuk ahenk sağlayabilen ve mevsim değişikliklerinde bile kendini muhafazayı başaran kokarca kelam konusunda çok daha güç oluyor. Zararın önüne geçilmesindeki zorluklardan birinin de süratli yayılma ve üreme olduğunu söyleyen Prof. Dr. Mustafa Zengin, “Dişi kokarcalar bir dönemde 200’den fazla yumurta bırakabilir. Elverişli iklim şartlarında yılda 2 ila 3 kuşak geçirebilir, bu da kısa müddette ağır popülasyonların oluşmasına neden olur. Kahverengi kokarca, girdiği yeni coğrafyalarda ekseriyetle doğal yırtıcılar, parazitoitler yahut patojenlerle karşılaşmaz. Bu durum, popülasyonun baskılanmasını pürüzler ve zararlının süratle yayılmasına yol açar” diyor.
Mücadeleyi zorlaştıran faktörler kelam konusu olunca ‘kokarca’ başlığı altında sayfalar uzayıp gidiyor. Prof. Dr. Mustafa Zengin’e bitkinin savunma sistemini çökerten böcekle ilgili şöyle konuştu: “Beslenme esnasında bitki gerilim reaksiyonu gösterip alarm feromonu salgıladığında, kokarca tükürük proteinlerini dinamik olarak değiştirerek bitkinin savunma sistemini manipüle edebilmektedir. Ksantindehidrogenaz enzimi, kahverengi kokarcanın farklı konak bitkilere fizyolojik ahenk sağlamasına yardımcı olur. Esteraz FE4 enzimi, çevresel gerilim şartları ve pestisitlere karşı direnç geliştirmesini sağlar, bu da çabayı daha karmaşık hale getirir.” Peki, istilası bir türlü önlenemeyen bu böceğin hangi tarım eserlerine ziyanı dokunuyor?
Prof. Dr. Zengin kokarcaların neredeyse her tarım eserine ziyan vermesine ve onları tüketmesine ait, “Kahverengi kokarca, literatürde yaklaşık 300’den fazla bitki tipiyle beslendiği bilinen bir tiptir. Elma, armut, şeftali, fındık, üzüm, mısır, domates ve baklagiller üzere pek çok ekonomik değere sahip tarım eserinde direkt (beslenme) ve dolaylı (hastalık taşıma, deformasyon) ziyanlara yol açar. Bu cins, katı bir konak seçimi göstermemekte, karşısına çıkan yeni bitkilere kısa müddette adapte olabilmektedir. Bu da onun istilacı kapasitesini artıran temel faktörlerden biridir” diye konuştu.
KOKARCA DÜŞMANI, ETRAF DOSTU! ‘KATILIM ÖNEMLİ’
Özellikle son 3 yılda Karadeniz genelinde ve Sakarya’da kokarca böceği çiftçiler başta olmak üzere herkese çok fazla rahatsızlık ve ziyan verdi. Fındık başta olmak üzere meyve-sebzelerin katili olan böcekler eserlerin neredeyse yarısının kaybedilmesine neden oldu. 2024’te fındık hasadı devrinde bahçelerde görülen bu ziyanlı, üreticilere yüzde 30 ila 40 oranında eser kaybı yaşattı. Uzmanlar, o günlerde “Daha büyük problemler kapıda” diyerek uyarmış ve ne yazık ki bu istilacıdan kurtulmak için bir yol bulmanın bir mecburilik olunduğunun altını çizmişti. Sakarya Üniversitesi’nden bilim insanları da tehlikenin farkındaydı ve harekete geçmek için gecikilen her gün biraz daha ‘kayıp’ demekti. SAÜ Teknokent’te yürütülen projeye öncülük eden Prof. Dr. Mustafa Zengin, ‘TutSAK’ ismini verdikleri umut vadeden feromon sistemini anlattı. Kokarcalardan kurtuluş için yapılması gereken en kıymetli şeyse, ‘bireysel çabayı de elden bırakmamaktı!’
Prof. Dr. Zengin, “TutSAK, kahverengi kokarca zararlısının biyoteknolojik formüllerle denetim altına alınması gayesiyle geliştirilmiş özel bir feromon bazlı alımlı sistemdir. Bu sistemin merkezinde, özel kauçuk gereçten üretilmiş altıgen formda iki başka feromon taşıyıcı aparat bulunuyor. Bu aparatların her biri, kahverengi kokarcanın farklı davranışsal reaksiyonlarını amaç alan feromon bileşenlerine sahip. Birinci aparat, murgantiol içermektedir. Murgantiol, erkek kahverengi kokarcaların dişileri cezbetmek için salgıladığı doğal bir cinsel cazibeli olup, bireyler ortası çiftleşme davranışını tetikler. İkinci aparat ise ‘Metil (E,E,Z)-2,4,6-dekatrienoat’ bileşenini içerir. Bu bileşik, kokarcaların toplumsal davranışlarını gaye alan bir toplanma feromonudur. Böcekler bu feromon sinyalini algılayarak, bölgede besin ya da uygun ömür alanı bulunduğu tarafında uyarılır ve toplu formda o noktaya yönelir. Bu iki feromonun birlikte kullanılması, farklı yaş ve cinsiyetteki bireylerin birebir anda hedeflenmesini mümkün kılar. Yani sadece çiftleşmeye hazır bireyler değil, yetişkin, genç ve beslenme arayışında olan tüm kahverengi kokarcalar belirlenen bölgeye çekilebilir. TutSAK sistemi, bu iki feromon taşıyıcısının kuru bir ağaç modülüne yahut uygun bir sabit yüzeye asılması yoluyla kullanıma sunulur. Feromonlar ortam sıcaklığı ve hava akımıyla yavaşça salınır ve tesir alanı içerisine giren kokarcaların ağır biçimde bu noktaya yönlenmesini sağlar” dedi.
TutSAK sistemi, kahverengi kokarcaların muhakkak bir noktada toplanarak sayıca izlenmesini, yok edilmesini ya da etraftan uzaklaştırılmasını sağlayan etraf dostu, pestisit içermeyen bir biyolojik gayret tekniği olarak tanımlanıyor. Prof. Dr. Mustafa Zengin, “Özellikle tarım alanlarında, organik üretim yapan çiftçiler ve entegre ziyanlı idaresi (IPM) uygulayan kullanıcılar için tesirli, inançlı ve uzun vadeli bir tahlil sunar. Kahverengi kokarcayla faal uğraş için geliştirilen feromon tuzakları, sırf kamu kurumları ve profesyonel uygulayıcılar tarafından değil, ferdi vatandaşlar tarafından da kolay kolay temin edilip kullanılabilecek formda tasarlandı” diyerek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bu sayede bilhassa kırsal bölgelerde yaşayan vatandaşlarımızın, kendi bağ, bahçe ve tarla alanlarında zararlıyla uğraşa direkt katkı sağlaması mümkün. Tuzakların yanlışsız vakitte ve yanlışsız halde kullanılması, çabada muvaffakiyet oranını büyük ölçüde artırır. Bu nedenle tarım yeri, bağ ve bahçesi olan kırsal bölümdeki vatandaşlarımızın, nisan ayı sonu ile mayıs ayı başı prestijiyle tuzakları kurmaları öneriliyor. Bu periyot, kahverengi kokarcanın etkinleşmeye başladığı, beslenme ve üreme için tarım alanlarına yöneldiği kritik bir vakittir. Erken periyotta yerleştirilen tuzaklar, popülasyonun baskılanmasında büyük rol oynar. Öte yandan kahverengi kokarcanın kışlama alanı arayışına geçtiği ağustos ayında balkonlara, pencere altlarına, çatı altlarına ve bilhassa güney cephelere yönelirler. Bu durumu engellemek gayesiyle, tuzakların konutun dışına gerçek noktalara yerleştirilmesi, böceklerin direkt ömür alanlarına girmesini kıymetli ölçüde azaltır. Bu uygulama sayesinde tarım alanlarındaki ziyan azaltılabilir, vatandaşların ömür alanlarında karşılaştığı rahatsız edici ve ağır kokulu böcek istilaları önlenebilir. Kokarca üzere istilacı ve süratle çoğalan zararlılarla uğraş, sırf devlet kurumlarının ya da birkaç uzman kuruluşun tek başına yürüteceği bir süreç değil. Bu çabaya vatandaşlarımızın faal iştiraki, sürecin başarısı açısından hayati kıymete sahip.”
‘GİDEREK ARTIYOR, CANIMIZI ACITACAK’
Bugüne dek kokarcalarla uğraş için pek çok yol geliştirildi. Bunun için bilhassa 2 proje dikkat çekmiş ve fark yaratmıştı. Tabiata saldırana tabiatla karşılık vermek düzgün tahlillerin birincisi. İkincisi ise bilim! Doğayı istilacılardan korumak için birer asker olan samuray arıları, kahverengi kokarcaların doğal düşmanı. Üstelik tam bir dost olan bu kanatlının, yalnızca bitkilerde ziyanlı olan kokarca kümesi böceklerle beslenir ve bal arıları ile insanlara bir ziyanı yoktur. Bilime gelince, ‘cezbet-yok et’ sistemi dünya genelinde değerli bir muvaffakiyet yakalamış gayrette kelam sahibi. Prof. Dr. Mustafa Zengin’e nazaran, “Dünya genelinde uygulanan ve ‘cezbet-yok et’ prensibine dayanan feromon temelli sistemler ile popülasyon denetiminde yüzde 30’u aşan muvaffakiyet oranları elde edildi. Bu sistemler, zararlıyı doğal davranışlarına uygun olarak cezbedip belirlenen alanlarda etkisiz hale getirerek etrafa ziyan vermeden çaba sağlar. Lakin bu oranlar, yalnızca tuzakların kullanımıyla hudutlu kalmamalı; çaba fizikî, kimyasal ve biyolojik tekniklerin birlikte kullanıldığı entegre bir yaklaşıma dönüştürülmeli.
Kokusunu duyunca neredeyse insanı nefes aldığına pişman eden bu böcek, 2025’te de görülmeye başlandı. Kokarcaların bu yıl da can sıkıcı bir istilanın başrolünde olup olmayacağına dair Prof. Dr. Zengin açıklamasını şu sözlerle noktaladı: “Kokarcalar, canımız sıkmayacak, canımızı acıtacak. Kahverengi kokarca, hem hayat döngüsü hem de davranışsal özellikleri prestijiyle ziraî üretim, etraf sıhhati ve insan ömür alanları açısından giderek artan bir tehdit.”
