Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr –ABD ile Çin ortasındaki vergi ve ticaret savaşları yalnızca üretilmiş ve satışa hazır eserleri kapsamıyor. En çok da yeni eser almakta zorlanacak ABD’nin, birebirini üretmesini imkânsız kılacak ‘nadir toprak elementleri’nin ihracatının durdurulması ‘korkunç’ olarak nitelendiriliyor. Bahsi geçen ‘korkunçluk’ birkaç sene sonra ABD’nin elinin kolunun bağlanması ve ‘kötü komşu insanı mesken sahibi eder’ kelamını dahi hayata geçirememesiyle ortaya çıkabilir. Zira ‘nadir toprak elementleri’ (NTE) demek, saysız dalda üretimin sürdürülebilir olması demek. Yani Çin’in bu bahiste pazarın yüzde 90’ını domine etmiş olması göz önünde bulundurulduğunda, ABD’nin işinin güç olduğu ortada. NTE, mıknatıs, katalizör, metal alaşımları, elektronik aygıtlar, lazerler, cam-seramikler, şarj edilebilir piller, medikal görüntüleme, telekominikasyon, aydınlatma ve yeni jenerasyon yarı iletken aygıtlar, havacılık ve uçak üretimi üzere pek çok kıymetli alanda olmazsa olmaz gereçlerdi. Pekala, yüksek vergilerle başlayan bu ticaret savaşı dünya genelinde yeni bir boyut açar mı? Dünyanın 2’nci en büyük NTE rezervine sahip Türkiye, yeni periyotta dünyaya bu bedelli hazineyi sağlayacak güç olabilir mi? İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Kumral, az toprak elementlerini ve dünyanın her noktasını derinden etkileyecek ticaret zincirini Milliyet.com.tr’ye anlattı.

ABD ENDER TOPRAK ELEMENTLERİNİ ALAMAZSA NE OLUR?

ABD ve Çin ortasındaki tansiyon, 2025’in nisanında yeni bir boyut kazandı ve pek çok kişi bu savaşın kazananının kim olacağını merak etmeye başladı. Bu sorunun yanıtı net olmasa da her iki gücün de kaybedeceği bir şeyler elbette var. Özellikle Çin’in dünya pazarında 1 numara olduğu az toprak elementlerini ABD’ye satmama kararı, büyük bir ‘tehdit.’ ABD basınında yer alan bilgiler de bu durumu gözler önüne serecek nitelikte. Ülkede teknoloji, elektrikli araç, havacılık ve savunma endüstrileri açısından disprosyum ve itriyum üzere elementlere erişim hayati kıymette. The Post da Çin’in atağından sonra ‘ABD endüstrisi telefondan savaş uçağına felce uğradı’ başlığını atarak yaşananların altını bir defa daha çizmişti. Bunun yanında Çin, ABD’nin en kıymetli üreticilerinden biri olduğu yolcu uçakları konusunda da radikal bir karar alarak, Amerikan havacılık devi Boeing’den jet alımlarını durdurma talimatı verdi. Çin merkezli hava yolu şirketleri, ABD’li firmalardan uçakla ilgili ekipman ve kesim alımlarını da askıya aldı. ABD Başkanı Donald Trump’ın ilk başkanlık devrinde stratejik madenler ve güç tedarik zinciri geliştirme konusundaki en yetkili ABD yetkilisi olan Drew Horn, “Bu ender toprak elementleri her şeyin içinde var. Elektrikli araç ve otomotiv alanı, cep telefonlarından savunma sistemlerinin kilit bileşenlerine, uzay seyahatine kadar her şey” diyerek bu elementlerin kıymetini vurguluyordu. Pekala savaş uçakları üretmek konusunda dünyanın en değerli ülkelerinden biri olan ABD, Çin’den bu pahalı elementleri alamazsa ne olur? Prof. Dr. Mustafa Kumral, Çin ile Japonya ortasında tansiyonu örnek vererek açıkladı:

TÜRKİYE DÜNYADA 2’NCİ, YÜZDE 90’I ÇİN’İN ELİNDE!

Çin ihracatı keserse, teknoloji dalı için sonuçlar felakete sürüklenebilir. Bu, Çin’in bir deniz uyuşmazlığı nedeniyle Japonya ile gerginlik yaşadığı 2010 yılında süreksiz olarak gerçekleşmiş ve tahminen de olacaklara bir ‘fragman’ üzere ışık tutmuştu. Japonya’ya olan tüm ihracatlarını durduran Çin, ayrıyeten NTE konusunda da ihracatlarını yüzde 40’tan yüzde 30’a düşürmüştü. Kısa vadede yokluğu anlaşılmayabilecek olan NTE, uzun vadede erişilemediği takdirde yaşanacaklar, dünyanın durması manasına geliyordu. Dünyanın dört bir yanında süren, başlayan ve ‘bitirilemeyen’ savaşlarda kullanılan her savunma sanayi ekipmanın, NTE olmadan üretilemeyeceğini bilmek bile uzun vadede pek çok sorunu beraberinde getirebilirdi. Zira Çin bu bahiste global bir güçtü ve NTE ticaretinde yüzde 90’lık hisseye sahipti. Üstelik rezerv konusunda da dünya 1’incisiydi. Çin bu noktaya gelene kadar pek çok ülkeden NTE bakımından varlıklı toprak ithal etmişti. Çin bunu yaparken toprak aldığı ülkelerin büyük bir zenginliği sattığından haberi bile yoktu. Peki 694 milyon tonluk ender toprak elementi rezerviyle, Çin’in akabinde dünyanın en büyük ikinci rezervine sahip ülkesi olan Türkiye bir alternatif olabilir mi? Prof. Dr. Mustafa Kumral şöyle açıkladı:

“Bu rezervlerin çok araştırıldığı, bulunduğu hatta ek maden bünyesinde de bunların zenginleştirilmesiyle ilgili çalışmalar ve güçlü çalışmalar yani ön çalışmalar da devam ediyor şu anda. Birçok noktada da düzgün durumdayız fakat bunlar kısa vakitte, apansızın ortaya çıkan güçler değil. Bunların uç elementler olduğu için biraz vakit alacaktır elde edilmesi ve üretime girmesi. Lakin şu anda Türkiye, NTE konusunda çok önemli bir basamak kaydetti. Yalnızca Beylikova’da değil, birebir vakitte Yozgat taraflarında da yeni araştırmalar, yeni rezervler ve çalışmalar yapılıyor. Türkiye bu hususta çok güçlü. Yani bilhassa de dünyanın ikinci büyük rezervi olması yanında, üretim manasında da çok önemli gelişmeler kaydedeceği bir alandır. O bakımdan da doğal ki Çin’e alternatif olacaktır. Zira ülkemiz savunma sanayiinde, silah sanayiinde, uzay sanayiinde, uçak sanayiinde çok önemli evreler kaydediyor ve bu elementlerin hepsi buralarda kullanılıyor. Çin bunu tahminen 20, 30 senede geliştirdi. Fakat bizim ülkemizde deneyimle bu daha süratli yürüyor. Yani ülkemizde şu anda topraklarda araştırmalar çok süratli bir halde devam ediyor.”

BİR VAKİTLER DEVLET SIRRIYDI: ZEHİRLİ SONUÇLARIYLA BOĞUŞUYOR

Çin 40 yılı aşkın müddettir NTE ile ilgileniyor olsa da vakte vakit süreci ve gelişimi sekteye uğratan olaylar da yaşadı. Uzun bir mühlet boyunca Çin’in devlet sırrı olarak sakladığı NTE projesi, birtakım bölgelerdeki kanser hadiselerinin artmasıyla ülke gündemine bomba üzere düştğ. Tıpkı Kaliforniya’daki az toprak madeninin ABD’deki en büyük maden olmasına karşın 2002’de çevresel telaşlar nedeniyle kapatılması üzere, Çin de bu tıp tartışmalarla çaba etmişti. Bazı sivil toplum uzmanları, Çin’de ‘450 kanser köyü’ olduğunu varsayım ediyor ve bunun her geçen gün yayıldığına inanıyor. Yixing’deki kanser merkezinin kıssası de bununla direkt ilişkili. 1990’lardan itibaren Çin’i saran kalkınma telaşında, Çinli yetkililer fabrikaları ve kimya tesislerini bölgeye davet ediyor ve aslında zayıf olan etraf denetimleri büsbütün göz gerisi ediliyordu. Bu tartışmalar sürse de Çin, NTE konusunda dünyanın en büyük gücü olmayı başarmıştı. Bugün ABD’ye NTE satmayan Çin, vaktinde ABD’nin madenlerinin kapatılmasında da dolaylı yoldan rol oynamıştı. Asya’daki varlıklı rezerv ve AR-GE, ABD’de NTE bölümünü durdurmuş ve var olan tesisler de kapanmıştı. Artık pek çok ülke üzere ABD de Çin’e muhtaçtı!

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr –ABD ile Çin ortasındaki vergi ve ticaret savaşları yalnızca üretilmiş ve satışa hazır eserleri kapsamıyor. En çok da yeni eser almakta zorlanacak ABD’nin, birebirini üretmesini imkânsız kılacak ‘nadir toprak elementleri’nin ihracatının durdurulması ‘korkunç’ olarak nitelendiriliyor. Bahsi geçen ‘korkunçluk’ birkaç sene sonra ABD’nin elinin kolunun bağlanması ve ‘kötü komşu insanı mesken sahibi eder’ kelamını dahi hayata geçirememesiyle ortaya çıkabilir. Zira ‘nadir toprak elementleri’ (NTE) demek, saysız kesimde üretimin sürdürülebilir olması demek. Yani Çin’in bu hususta pazarın yüzde 90’ını domine etmiş olması göz önünde bulundurulduğunda, ABD’nin işinin sıkıntı olduğu ortada. NTE, mıknatıs, katalizör, metal alaşımları, elektronik aygıtlar, lazerler, cam-seramikler, şarj edilebilir piller, medikal görüntüleme, telekominikasyon, aydınlatma ve yeni kuşak yarı iletken aygıtlar, havacılık ve uçak üretimi üzere pek çok kıymetli alanda olmazsa olmaz gereçlerdi. Pekala, yüksek vergilerle başlayan bu ticaret savaşı dünya genelinde yeni bir boyut açar mı? Dünyanın 2’nci en büyük NTE rezervine sahip Türkiye, yeni periyotta dünyaya bu kıymetli hazineyi sağlayacak güç olabilir mi? İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Kumral, az toprak elementlerini ve dünyanın her noktasını derinden etkileyecek ticaret zincirini Milliyet.com.tr’ye anlattı.

ABD AZ TOPRAK ELEMENTLERİNİ ALAMAZSA NE OLUR?

ABD ve Çin ortasındaki tansiyon, 2025’in nisanında yeni bir boyut kazandı ve pek çok kişi bu savaşın kazananının kim olacağını merak etmeye başladı. Bu sorunun yanıtı net olmasa da her iki gücün de kaybedeceği bir şeyler elbette var. Özellikle Çin’in dünya pazarında 1 numara olduğu az toprak elementlerini ABD’ye satmama kararı, büyük bir ‘tehdit.’ ABD basınında yer alan bilgiler de bu durumu gözler önüne serecek nitelikte. Ülkede teknoloji, elektrikli araç, havacılık ve savunma endüstrileri açısından disprosyum ve itriyum üzere elementlere erişim hayati değerde. The Post da Çin’in atağından sonra ‘ABD endüstrisi telefondan savaş uçağına felce uğradı’ başlığını atarak yaşananların altını bir kere daha çizmişti. Bunun yanında Çin, ABD’nin en değerli üreticilerinden biri olduğu yolcu uçakları konusunda da radikal bir karar alarak, Amerikan havacılık devi Boeing’den jet alımlarını durdurma talimatı verdi. Çin merkezli hava yolu şirketleri, ABD’li firmalardan uçakla ilgili ekipman ve kesim alımlarını da askıya aldı. ABD Başkanı Donald Trump’ın ilk başkanlık devrinde stratejik madenler ve güç tedarik zinciri geliştirme konusundaki en yetkili ABD yetkilisi olan Drew Horn, “Bu az toprak elementleri her şeyin içinde var. Elektrikli araç ve otomotiv alanı, cep telefonlarından savunma sistemlerinin kilit bileşenlerine, uzay seyahatine kadar her şey” diyerek bu elementlerin değerini vurguluyordu. Pekala savaş uçakları üretmek konusunda dünyanın en kıymetli ülkelerinden biri olan ABD, Çin’den bu pahalı elementleri alamazsa ne olur? Prof. Dr. Mustafa Kumral, Çin ile Japonya ortasında tansiyonu örnek vererek açıkladı:

TÜRKİYE DÜNYADA 2’NCİ, YÜZDE 90’I ÇİN’İN ELİNDE!

Çin ihracatı keserse, teknoloji dalı için sonuçlar felakete sürüklenebilir. Bu, Çin’in bir deniz uyuşmazlığı nedeniyle Japonya ile gerginlik yaşadığı 2010 yılında süreksiz olarak gerçekleşmiş ve tahminen de olacaklara bir ‘fragman’ üzere ışık tutmuştu. Japonya’ya olan tüm ihracatlarını durduran Çin, ayrıyeten NTE konusunda da ihracatlarını yüzde 40’tan yüzde 30’a düşürmüştü. Kısa vadede yokluğu anlaşılmayabilecek olan NTE, uzun vadede erişilemediği takdirde yaşanacaklar, dünyanın durması manasına geliyordu. Dünyanın dört bir yanında süren, başlayan ve ‘bitirilemeyen’ savaşlarda kullanılan her savunma sanayi ekipmanın, NTE olmadan üretilemeyeceğini bilmek bile uzun vadede pek çok sorunu beraberinde getirebilirdi. Zira Çin bu hususta global bir güçtü ve NTE ticaretinde yüzde 90’lık hisseye sahipti. Üstelik rezerv konusunda da dünya 1’incisiydi. Çin bu noktaya gelene kadar pek çok ülkeden NTE bakımından güçlü toprak ithal etmişti. Çin bunu yaparken toprak aldığı ülkelerin büyük bir zenginliği sattığından haberi bile yoktu. Peki 694 milyon tonluk ender toprak elementi rezerviyle, Çin’in akabinde dünyanın en büyük ikinci rezervine sahip ülkesi olan Türkiye bir alternatif olabilir mi? Prof. Dr. Mustafa Kumral şöyle açıkladı:

“Bu rezervlerin çok araştırıldığı, bulunduğu hatta ek maden bünyesinde de bunların zenginleştirilmesiyle ilgili çalışmalar ve güçlü çalışmalar yani ön çalışmalar da devam ediyor şu anda. Birçok noktada da düzgün durumdayız fakat bunlar kısa vakitte, aniden ortaya çıkan güçler değil. Bunların uç elementler olduğu için biraz vakit alacaktır elde edilmesi ve üretime girmesi. Fakat şu anda Türkiye, NTE konusunda çok önemli bir evre kaydetti. Yalnızca Beylikova’da değil, tıpkı vakitte Yozgat taraflarında da yeni araştırmalar, yeni rezervler ve çalışmalar yapılıyor. Türkiye bu hususta çok güçlü. Yani bilhassa de dünyanın ikinci büyük rezervi olması yanında, üretim manasında da çok önemli gelişmeler kaydedeceği bir alandır. O bakımdan da alışılmış ki Çin’e alternatif olacaktır. Zira ülkemiz savunma sanayiinde, silah sanayiinde, uzay sanayiinde, uçak sanayiinde çok önemli basamaklar kaydediyor ve bu elementlerin hepsi buralarda kullanılıyor. Çin bunu tahminen 20, 30 senede geliştirdi. Lakin bizim ülkemizde deneyimle bu daha süratli yürüyor. Yani ülkemizde şu anda topraklarda araştırmalar çok süratli bir halde devam ediyor.”

BİR VAKİTLER DEVLET SIRRIYDI: ZEHİRLİ SONUÇLARIYLA BOĞUŞUYOR

Çin 40 yılı aşkın müddettir NTE ile ilgileniyor olsa da vakte vakit süreci ve gelişimi sekteye uğratan olaylar da yaşadı. Uzun bir mühlet boyunca Çin’in devlet sırrı olarak sakladığı NTE projesi, birtakım bölgelerdeki kanser hadiselerinin artmasıyla ülke gündemine bomba üzere düştğ. Tıpkı Kaliforniya’daki ender toprak madeninin ABD’deki en büyük maden olmasına karşın 2002’de çevresel tasalar nedeniyle kapatılması üzere, Çin de bu çeşit tartışmalarla gayret etmişti. Bazı sivil toplum uzmanları, Çin’de ‘450 kanser köyü’ olduğunu iddia ediyor ve bunun her geçen gün yayıldığına inanıyor. Yixing’deki kanser merkezinin kıssası de bununla direkt ilişkili. 1990’lardan itibaren Çin’i saran kalkınma telaşında, Çinli yetkililer fabrikaları ve kimya tesislerini bölgeye davet ediyor ve esasen zayıf olan etraf denetimleri büsbütün göz arkası ediliyordu. Bu tartışmalar sürse de Çin, NTE konusunda dünyanın en büyük gücü olmayı başarmıştı. Bugün ABD’ye NTE satmayan Çin, vaktinde ABD’nin madenlerinin kapatılmasında da dolaylı yoldan rol oynamıştı. Asya’daki güçlü rezerv ve AR-GE, ABD’de NTE kesimini durdurmuş ve var olan tesisler de kapanmıştı. Artık pek çok ülke üzere ABD de Çin’e muhtaçtı!