Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Dünyanın her köşesi kendine mahsus iklim şartları ve ekosistemlerle dolu. Bu sistemlerin içinde yaşayan her canlı da, bulunduğu etrafa ustalıkla ahenk sağlamış durumda. Mesela, ılıman ya da sıcak iklimlerde yaşayan bir canlı için Antarktika’nın buz üzere sularında var olmak neredeyse imkânsızken, oranın deniz canlıları için bu soğuk bir tehdit değil, adeta konutlarının sıcaklığı üzere. Lakin bazen tabiat, en sağlamları bile şaşkına çeviren sürprizler yapar. Tıpkı ‘Finger of Death’ (Ölüm Parmağı) üzere. İlk kere 1960’larda varlığı fark edilen bu gizemli tabiat olayı, 2011 yılına kadar tam manasıyla anlaşılamadı. Pekala, bir buz parmağı üzere denizin derinliklerine uzanarak her şeyi öldüren bu tabiat fenomeni gerçekte nedir?
51 YIL SONRA SONUNDA YAKALANDI
Birkaç yıl evvel BBC’nin ‘Dünya’nın Süper Mevsimleri‘ isimli bir belgesel serisinde yayınlanan kısımda uzmanlar daha evvel duydukları lakin bir türlü bulamadıkları ‘ölüm parmağı’nı sonunda buldular. Sinema grubu mevt parmaklarından birinin oluşumunu, ürkütücü bir biçimde deniz tabanına gerçek sürünerek ilerlerken ve dokunduğunda yoluna çıkan her şeyi dondururken yakalamayı başardı. Çok soğuk ve hava tüplerini değiştirme zaruriliği nedeniyle dalgıçlar tüm bir olayı fotoğraflamaya yetecek kadar uzun müddet aşağıda kalamadılar lakin tekrar de okyanusun derinlerinde olup bitenleri gözlemleyebildiler. BBC’nin kadrajından tüm dünyaya gösterilen bu imgeler birinci izleyen biri için bir bilim kurgu sinemasının modülü üzere hissettirebiliyor lakin bu imgelerin başkahramanı denizin yüzeyinden içine giren, birkaç saat içinde büyüyen ve içinde tuzlu su bulunan bir buz tüpü, yani brinikül. Bizim bildiğimiz ismiyle ‘ölüm parmağı.’
Briniküller, 1960’lardan beri bilinmesine karşın çok nadiren gözlemlenebilir. Bu fenomen sadece Dünya’nın kutup bölgelerindeki muhakkak şartlarda, yüzen deniz buzu bloklarının altında meydana gelir.
YÜZEYDEN DERİNE İNİYOR, ANINDA DONDURUYOR
Briniküller en kolay anlatımla tuzlu su ve buz sarkıtlarının birleşimidir. Okyanus yüzeyindeki buz iki elementten oluşur. Bunlardan birincisi buz kristali, kristal nispeten saftır zira su dondurma süreci sırasında tuzun birçoklarını dışarıda bırakır. Geriye kalan ikinci element ise tuzlu sudur. Tuzlu su daha düşük donma sıcaklığı nedeniyle sıvı kalır ve gözenekli buz bloğunun içinde epeyce tuzlu olan tuzlu su kanalları oluşturur. Bu kanallar adeta bir boru üzeredir. Bu deniz buzu çatladığında ve tuzlu suyu açık okyanuslara sızdırdığında bir tuzlu su birikintisi oluşur. Tuzlu su etrafındaki sudan daha ağır olduğundan, temas ettiği tatlı suyu dondururken okyanus tabanına batar. Bu süreç tuzlu suyun aşağı gerçek büyümesini sağlar. Suyun yüzeyinden denizin tabanına yanlışsız uzar da uzar. Tıpkı bir parmak halinde okyanusun derinlerine yanlışsız ilerleyen ‘ölüm parmağı’ yani brinikül büyüdükçe, etrafındaki suyu dondurur, deniz kestaneleri ve deniz yıldızları üzere tabanlarda yaşayan canlılara kadar ulaşır. Bu vefat parmağı öylesine soğuktur ki temas ettiği her şeyi anında dondurur ve canlıysa ömrüne son verir.
Buz sarkıtı olarak da bilinen tuzlu su sarkıtı deniz tabanına ulaştığında yayılmaya devam ederek yeri ve üzerindeki her şeyi dondurabilir.
‘BÜYÜK BİR TEHLİKE DEĞİL’
Oregon Eyalet Üniversitesi’nde okyanus ekolojisi ve biyojeokimya alanında yardımcı doçent olan Andrew Thurber vefat saçan briküllerle ilgili şu açıklamayı yaptı:
“Sonuçları (ölü hayvan havuzlarını) şahsen gördüm ve akabinde yakalandıkları görüntülere baktım. Hayvanlar için çok, çok lokal bir sorun. Çoklukla yalnızca sığ sularda görülürler ve orada görülen cinsler hem bol ölçüde hem de yaygın olma eğilimindedir. Bu nedenle, bunlardan kaynaklanan küçük meyyit hayvan modülleri olsa da, genel olarak bu hayvanların popülasyon büyüklüğünde çok az bir rol oynarlar yahut hiç oynamazlar.”
Okyanuslar daha evvel hiç bilmediğimiz yeni canlı tipleriyle ya da meydana gelen olaylarıyla bizi şaşırtmaya devam ediyor. Ölüm parmağı da okyanusun bize gösterdiği karanlık yanlarından bir tanesi. ‘Ölüm parmağı’ son derece ölümcül olsa da, öldürdüğü canlıların ölçüsü da epey az daha geniş bir ekosistemde problemlere yol açacak kadar tehlikeli görülmüyor.
Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Dünyanın her köşesi kendine mahsus iklim şartları ve ekosistemlerle dolu. Bu sistemlerin içinde yaşayan her canlı da, bulunduğu etrafa ustalıkla ahenk sağlamış durumda. Mesela, ılıman ya da sıcak iklimlerde yaşayan bir canlı için Antarktika’nın buz üzere sularında var olmak neredeyse imkânsızken, oranın deniz canlıları için bu soğuk bir tehdit değil, adeta konutlarının sıcaklığı üzere. Fakat bazen tabiat, en sağlamları bile şaşkına çeviren sürprizler yapar. Tıpkı ‘Finger of Death’ (Ölüm Parmağı) üzere. İlk kere 1960’larda varlığı fark edilen bu gizemli tabiat olayı, 2011 yılına kadar tam manasıyla anlaşılamadı. Pekala, bir buz parmağı üzere denizin derinliklerine uzanarak her şeyi öldüren bu tabiat fenomeni gerçekte nedir?
51 YIL SONRA SONUNDA YAKALANDI
Birkaç yıl evvel BBC’nin ‘Dünya’nın Harika Mevsimleri‘ isimli bir belgesel serisinde yayınlanan kısımda uzmanlar daha evvel duydukları fakat bir türlü bulamadıkları ‘ölüm parmağı’nı sonunda buldular. Sinema takımı vefat parmaklarından birinin oluşumunu, ürkütücü bir halde deniz tabanına hakikat sürünerek ilerlerken ve dokunduğunda yoluna çıkan her şeyi dondururken yakalamayı başardı. Çok soğuk ve hava tüplerini değiştirme zaruriliği nedeniyle dalgıçlar tüm bir olayı fotoğraflamaya yetecek kadar uzun mühlet aşağıda kalamadılar lakin tekrar de okyanusun derinlerinde olup bitenleri gözlemleyebildiler. BBC’nin kadrajından tüm dünyaya gösterilen bu imgeler birinci izleyen biri için bir bilim kurgu sinemasının kesimi üzere hissettirebiliyor lakin bu imgelerin başkahramanı denizin yüzeyinden içine giren, birkaç saat içinde büyüyen ve içinde tuzlu su bulunan bir buz tüpü, yani brinikül. Bizim bildiğimiz ismiyle ‘ölüm parmağı.’
Briniküller, 1960’lardan beri bilinmesine karşın çok nadiren gözlemlenebilir. Bu fenomen sadece Dünya’nın kutup bölgelerindeki muhakkak şartlarda, yüzen deniz buzu bloklarının altında meydana gelir.
YÜZEYDEN DERİNE İNİYOR, ANINDA DONDURUYOR
Briniküller en kolay anlatımla tuzlu su ve buz sarkıtlarının birleşimidir. Okyanus yüzeyindeki buz iki elementten oluşur. Bunlardan birincisi buz kristali, kristal nispeten saftır zira su dondurma süreci sırasında tuzun birçoklarını dışarıda bırakır. Geriye kalan ikinci element ise tuzlu sudur. Tuzlu su daha düşük donma sıcaklığı nedeniyle sıvı kalır ve gözenekli buz bloğunun içinde epeyce tuzlu olan tuzlu su kanalları oluşturur. Bu kanallar adeta bir boru üzeredir. Bu deniz buzu çatladığında ve tuzlu suyu açık okyanuslara sızdırdığında bir tuzlu su birikintisi oluşur. Tuzlu su etrafındaki sudan daha ağır olduğundan, temas ettiği tatlı suyu dondururken okyanus tabanına batar. Bu süreç tuzlu suyun aşağı hakikat büyümesini sağlar. Suyun yüzeyinden denizin tabanına gerçek uzar da uzar. Tıpkı bir parmak halinde okyanusun derinlerine hakikat ilerleyen ‘ölüm parmağı’ yani brinikül büyüdükçe, etrafındaki suyu dondurur, deniz kestaneleri ve deniz yıldızları üzere tabanlarda yaşayan canlılara kadar ulaşır. Bu mevt parmağı öylesine soğuktur ki temas ettiği her şeyi anında dondurur ve canlıysa ömrüne son verir.
Buz sarkıtı olarak da bilinen tuzlu su sarkıtı deniz tabanına ulaştığında yayılmaya devam ederek tabanı ve üzerindeki her şeyi dondurabilir.
‘BÜYÜK BİR TEHLİKE DEĞİL’
Oregon Eyalet Üniversitesi’nde okyanus ekolojisi ve biyojeokimya alanında yardımcı doçent olan Andrew Thurber vefat saçan briküllerle ilgili şu açıklamayı yaptı:
“Sonuçları (ölü hayvan havuzlarını) şahsen gördüm ve akabinde yakalandıkları görüntülere baktım. Hayvanlar için çok, çok mahallî bir sorun. Ekseriyetle yalnızca sığ sularda görülürler ve orada görülen çeşitler hem bol ölçüde hem de yaygın olma eğilimindedir. Bu nedenle, bunlardan kaynaklanan küçük meyyit hayvan kesimleri olsa da, genel olarak bu hayvanların popülasyon büyüklüğünde çok az bir rol oynarlar yahut hiç oynamazlar.”
Okyanuslar daha evvel hiç bilmediğimiz yeni canlı tipleriyle ya da meydana gelen olaylarıyla bizi şaşırtmaya devam ediyor. Ölüm parmağı da okyanusun bize gösterdiği karanlık yanlarından bir tanesi. ‘Ölüm parmağı’ son derece ölümcül olsa da, öldürdüğü canlıların ölçüsü da epey az daha geniş bir ekosistemde meselelere yol açacak kadar tehlikeli görülmüyor.
